Lịch sử hình thành, phát triển nghề kế toán và phần mềm kế toán

Ngày 23/06/2020

Kế toán hiện đại ngày nay được biết đến như là một công việc yêu cầu sự cẩn thận, tỉ mỉ. Nhân viên kế toán thường bị đánh giá là khô khan và cứng ngắc do họ chỉ được làm việc dựa trên một số tiêu chuẩn nhất định. Đặc biệt khi đến những mùa phải làm báo cáo hay quyết toán thuế, kế toán thường sẽ rất căng thẳng và phải tăng ca liên tục. Nhưng ít ai biết rằng đằng sau một công việc tưởng chừng rất khô khan và đầy căng thẳng đó thì nghề kế toán có cả một lịch sử hình thành và phát triển rực rỡ, gắn liền với lịch sử của nền văn minh nhân loại, đó là một trong những nghề có đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của loài người.

Kế toán từ những ngày đầu tiên hình thành – Cột mốc cách đây hàng ngàn năm

Rất nhiều bằng chứng khảo cổ chỉ ra rằng Thời kỳ sơ khai đầu tiên của kế toán bắt nguồn từ nền văn minh Lưỡng Hà cách đây khoảng 7.000 năm, ở nền văn minh cổ đại này xuất hiện các bộ tộc tiên tiến đầu tiên trên thế giới. Các hình thức kế toán sơ khai đầu tiên được biết tới là các ký tự ghi trên vách đá hoặc các nút thắt trên những sợi dây, chúng được tìm thấy ở Mesopotamia (Iraq ngày nay). Tuy nhiên mãi tới thời kỳ Hy Lạp Cổ Đại khi mà bảng chữ cái đầu tiên được đưa vào sử dụng (họ đã biến các ký tự thành chữ viết và lưu lại trên thân cây, da thú, vải…) thì xã hội phát triển lên một thời kỳ rực rỡ. Những nhà khoa học xuất hiện làm nền tảng cho khoa học hiện đại, sách bắt đầu được viết trên da thú và được vua chúa hay những gia đình giàu có sử dụng để học hỏi và lan truyền. Những người đầu tiên sử dụng chữ viết để ghi chép nhanh chóng trở thành tầng lớp giàu có, họ tính toán số lượng của cải được trừ ra hay ghi thêm vào, đây chính là nền móng đầu tiên của số học.

Sau thời kỳ phát triển vàng son và rực rỡ của Hy Lạp cổ đại thì bắt đầu chuyển dần sang thời kỳ La Mã cổ đại. Ở thời kỳ này các vị hoàng đế La Mã đưa ra những chính sách phổ cập chữ viết. Vì thế chữ viết được dạy và lan truyền một cách rộng rãi ra hầu hết mọi tầng lớp trong xã hội, sách cũng được viết và đưa vào giảng dạy nhiều hơn, mọi tầng lớp người ở La Mã đều được học chữ và đọc sách trừ những người ở tầng lớp bần cùng nhất trong xã hội như nô lệ. Của cải được tạo ra vô số, các ghi chép tính toán từ đó cũng được sử dụng rộng rãi hơn bởi các thương gia. Ở thời này những người bình thường cũng thể ghi chép và tính toán được. Một số lĩnh vực phát triển mạnh bao gồm lịch sử, văn học, khoa học, toán học và mạnh mẽ nhất có lẽ là các ghi chép trong công việc buôn bán làm ăn vì được sử dụng rộng rãi ở mọi nơi và mọi tầng lớp. Có thể nói đây là chính thời kỳ phôi thai đầu tiên của kế toán ngày nay.

Thời kỳ Trung cổ và Phục Hưng – Phát minh ra sổ kế toán kép

Vào thời kỳ cuối của đế quốc La Mã cho tới năm 476 khi Đế Chế La Mã sụp đổ hoàn toàn, Châu Âu bước bước vào một thời kỳ đen tối nhất trong lịch sử, thời trung cổ kéo dài 1000 năm. Ở thời kỳ này, chiến tranh xảy ra liên miên và diễn ra ở khắp mọi nơi. Mọi mặt của xã hội đều bị suy thoái và thụt lùi rất xa so với thời kỳ hoàng kim đỉnh cao trước đó, hoạt động kinh doanh buôn bán bị ngưng trệ, người và của cải đều bị huy động vào các cuộc chiến tranh. Mọi mặt của đời sống văn hóa xã hội kinh tế đều bị tàn phá, bị suy giảm và thụt lùi rất xa so với trước đây. Mãi cho tới thế kỷ thứ 15, khi diễn ra thời kỳ Phục Hưng ở Ý, thì sự phát triển mạnh mẽ và hưng thịnh trước kia mới dần được khôi phục. Sau một nghìn năm loạn lạc liên miên, một số gia đình giàu có ở Ý tài trợ tiền bạc và của cải cho một phong trào gọi là Phục Hưng để khôi phục lại các tri thức khoa học và các tài liệu quan trọng về văn hóa, chính trị, kinh tế, đời sống văn học nghệ thuật ở thời kỳ đỉnh cao Hy Lạp và La Mã trước đó. Lúc này, kế toán cũng du nhập vào Châu Âu vào khoảng gần cuối cuộc Thập tự chinh (từ năm 1095 - 1291), kéo theo đó là sự phát triển thương mại giữa Châu Âu và Trung Đông. Sự phát triển này dẫn đến công việc kinh doanh cần được vận hành bởi nhiều người và dĩ nhiên nó đòi hỏi một hệ thống ghi nhận giao dịch để theo dõi tiền bạc. Đây chính là nền tảng quan trọng nhất để Châu Âu vươn lên trở thành Châu lục giàu có và hùng mạnh nhất trong các thế kỷ tiếp theo.

Vào cuối thế kỷ 15, khi phong trào Phục Hưng phát triển ngày càng mạnh mẽ, thì năm 1494 một nhà toán học người Ý, tên là Luca Pacioli đã cho ra đời cuốn sách tên là “Summa de arithmetica, geometria. Proportioni et proportionalita” (tạm dịch sang tiếng anh là Everything about Arithmetic, Geometry and Proportion) xuất bản tại Venice, bao gồm một luận 27 trang. Trong cuốn sách này ông nêu ra hệ thống nền tảng cho kế toán ngày nay bao gồm sổ cái, sổ chi tiết, ghi nợ, ghi có, tín dụng,… với mục đích theo dõi các khoản nợ của khách hàng, của chủ nợ, đồng thời ghi chép lại các vụ mua bán và các hoạt động kinh doanh. Kể từ khi đó Luca Pacioli trở thành cha đẻ và là người đặt nền tảng cho ngành kế toán hiện đại, các nguyên tắc và ghi chép của ông được giữ nguyên và phát triển cho tới ngày nay.

Tiếp theo sau là sự mở rộng lãnh thổ chưa từng thấy của Đế Quốc Anh ra hầu hết các khu vực trên thế giới. Và sự ra đời của cách mạng công nghiệp lần thứ nhất tại Anh, đánh dấu bằng việc phát minh ra máy móc để thay thế sức lao động của con người, đã đưa nước Anh thành một trung tâm kinh tế chính trị giàu có và quyền lực nhất thế giới. Nghề kế toán cũng phát triển nhanh chóng để đáp ứng nhu cầu ghi chép sổ sách cân đối chi phí ở các công ty tại Anh.

Vào những năm 1600, sự phát triển mạnh mẽ của những công ty cổ phần bắt nguồn từ nước Anh đã khiến cho ngành kế toán phát triển vượt bậc. Các nhà đầu tư yêu cầu minh bạch thông tin và muốn nắm bắt tình hình tài chính cũng như các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp đã đưa kế toán trở thành một hoạt động chủ chốt và không thể thiếu trong các bộ phận của công ty. Cũng chính từ đây các nhánh của kế toán trở nên cụ thể hơn và phân chia thành kế toán quản trị và kế toán tài chính.

Những năm 1770, chủ xưởng đồ gốm Josiah Wedgwood đi tiên phong về kế toán chi phí, từ đó đạt được hiểu biết về lợi ích của việc đo lường và theo dõi chi phí. Điều này cho phép doanh nghiệp của ông tiếp tục tạo ra kết quả vượt trội so với các doanh nghiệp khác suốt thời kì suy thoái kinh tế nhờ việc cải tiến phương pháp sản xuất, tối ưu chiến lược tiếp thị, hạ thấp chi phí cố định và động viên nhân viên.

Thời kỳ hiện đại – Với sự giúp đỡ của công nghệ, phần mềm kế toán ra đời và phát triển

Ở Anh vào thế kỷ 19, nghề kế toán bắt đầu được tiêu chuẩn hoá và cấp chứng chỉ hành nghề. Các kế toán viên được yêu cầu phải sở hữu nhiều kĩ năng, không còn đơn thuần là kỹ năng cơ bản và toán học, họ cần hiểu thêm về luật kinh doanh và hợp đồng.

Cũng từ thế kỷ 19 cuộc cách mạng công nghiệp chuyển từ Anh sang Mỹ, với tên gọi cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai, bằng việc đưa đường sắt vào sử dụng rộng rãi. Khoảng cách từ đầu này tới đầu kia của đất nước được rút ngắn lại, hàng hóa sản xuất ra được chuyển đi nhanh chóng chưa từng thấy, nếu trước đây chuyển một chuyến hàng mất hai tháng thì với sự ra đời của đường sắt khoảng thời gian đó được rút ngắn lại còn 2 ngày và số lượng vận chuyển thì nhiều lên tới vài trăm lần.

Nước Mỹ bắt đầu thay thế Anh trở thành nước tạo ra nhiều của cải và giàu có nhất trên thế giới, giới trí thức giàu có ở Anh và các nước Châu Âu khác bắt đầu di cư sang Mỹ để sinh sống và phát triển. Nhu cầu về ghi chép sổ sách và kế toán đã khiến một lượng lớn những người có nghiệp vụ về kế toán tới Mỹ làm việc. Nghề kế toán tiếp tục phát triển nhanh chóng và mạnh mẽ cùng với sự phát triển của các công ty và tập đoàn kinh tế lớn. Nhu cầu ghi chép sổ sách tính toán và cân đối chi phí ngày càng cần thiết hơn để đáp ứng cho nhu cầu phát triển nhanh chóng của các công ty trong nền kinh tế.

Khoảng giữa thế kỉ 20, thuật ngữ ‘computers’ ra đời, nhưng ban đầu không phải để chỉ các thiết bị tính toán tinh vi, mà để đề cập đến những người thực hiện công việc tính toán tổng số. Còn các computers - máy điện toán thực sự thì lúc này được sử dụng chủ yếu trong quân sự và ứng dụng khoa học.

Mãi đến năm 1955, khi máy điện toán Univac 1 đầu tiên được bán cho doanh nghiệp tư nhân là General Electric để dùng cho mục đích kế toán và tính lương, thì thời đại của phần mềm kế toán mới chính thức được bắt đầu. Với Univac 1, hãng Remington Rand (giờ là Unisys) đã đánh bại gã khổng lồ IBM để tìm kiếm khách hàng doanh nghiệp đầu tiên. Tuy nhiên vào những ngày này, việc vận chuyển và lắp đặt máy điện toán mất đến vài tháng. Máy Univac 1, nặng 30 tấn xuất hiện khoảng 1949, tự tạo nên tên tuổi cho mình bằng việc dự đoán chính xác kết quả bầu cử năm 1952. General Electric mua Univac cho một nhà máy ở Kentucky. Một nhóm kĩ sư độc lập đã phát triển phần mềm trên chiếc máy này cho nhu cầu tính lương, phiên bản đầu tiên mất đến 40 tiếng để chạy, phiên bản tiếp theo giảm con số xuống còn 10 tiếng. Năm 1955, Univac xử lý thêm một số chức năng kiểm soát và hoạch định. Chiếc máy này có thể xử lý số lượng lớn dữ liệu trên băng từ, giúp tiết kiệm sức lao động đáng kể. Phần mềm kế toán đầu tiên được thành hình và phải mất vài tháng để thiết kế tỉ mỉ đến từng byte thông tin. Lợi ích của máy điện toán ngày càng rõ ràng đến mức các vấn đề ban đầu và chi phí cao được các công ty sẵn lòng chi trả.

Theo thời gian, năng lực của máy điện toán tăng lên, cho phép ứng dụng các công cụ phát triển cao cấp hơn. Điều này cho phép chúng ta định nghĩa và mã hoá các quy tắc kinh doanh mà không cần hiểu mọi thứ nằm bên dưới cỗ máy. Ngôn ngữ máy tính và các khung lập trình cũng phát triển tương xứng. Thế hệ ngôn ngữ lập trình đầu tiên được phát triển vào năm 1959 cho IBM, tên gọi là 9PAC. Vào lúc này, lưu trữ và truy cập dữ liệu trên máy tính vẫn còn sơ khai, tuy nhiên một số nguyên tắc của 9PAC đã định hình sự phát triển của cơ sở dữ liệu thời kì đầu.

Suốt những năm 60, các công ty đầu tư vào việc sản xuất các hệ thống kế toán theo yêu cầu riêng biệt của từng doanh nghiệp. Máy điện toán vẫn tiếp tục phát triển và ý tưởng xây dựng một ứng dụng tổng hợp với các tính năng linh hoạt tuỳ biến được theo nhu cầu từng khách hàng trở thành hiện thực vào năm 1973 với việc ra mắt SAP RF. Dòng sản phẩm của SAP phát triển thành hệ thống module có khả năng xử lý nhiều chức năng kinh doanh đa dạng, mục tiêu ban đầu là cho phép người ra quyết định trả lời các câu hỏi tài chính mà không phải qua nhiều bước trung gian. Đơn giản hoá tương tác với kho dữ liệu giúp ngày càng nhiều người thu được nhiều giá trị từ khoản đầu tư vào máy điện toán.

Giữa những năm 80, IBM tung ra PC (máy tính cá nhân), đưa đến sự đổi mới nhanh chóng, từ bảng cân đối thử làm trên giấy sang bảng tính trên Lotus 123, mang tính cách mạng giống như hệ thống sổ kế toán kép. Peachtree Software (sau này là Sage 50) đưa ngành này sang bước tiến lớn khi giới thiệu phần mềm đầu tiên cho máy tính cá nhân. Cho phép các công ty tự động hoá hoạt động kế toán, tiết kiệm đến hàng ngàn, trăm ngàn hoặc thậm chí hàng triệu đô.

Năm 1983, Intuit phát hành Quicken, ứng dụng đầu tiên hướng đến người dùng cá nhân và gia đình, giới thiệu một phương diện khác trong việc phát triển ứng dụng kế toán - giao diện người dùng rõ ràng và dễ truy cập.

Năm 1987, TurboCash được phát hành ở Nam Phi, với hệ thống tự động hoá bảng cân đối thử, bảng cân đối kế toán và báo cáo kết quả kinh doanh. Quy trình xử lý sổ cái 15 ngày rút xuống còn vài phút. Tuy nhiên vẫn còn vài chức năng chưa làm được như tính thuế và xuất hoá đơn. Năm 1990, TurboCash trở nên phổ biến và chiếm 80% thị phần, được cập nhật liên tục và thêm chức năng xuất hoá đơn, quản lý nhà cung cấp và tồn kho.

Năm 1988 khi Bill Gates giới thiệu bộ phần mềm văn phòng Microsoft Office và tới năm 1990 khi nó được đưa vào sử dụng chính thức thì ngành kế toán tiếp tục có một chuyển mình vượt bậc mới, công tác ghi chép tính toán sổ sách diễn ra nhanh chóng và chuẩn xác hơn. Mọi hoạt động đều có thể thực hiện được trên ứng dụng Excel, sử dụng các hàm có sẵn trong công cụ này để tính toán vô cùng tiện lợi và nhanh chóng.

Và cho đến hiện tại, ngành kế toán chứng kiến một cuộc cách mạng cải tiến mới khi mà rất nhiều phần mềm kế toán chuyên dụng ra đời. Với phần mềm kế toán mọi hoạt động kế toán ghi chép và tính toán trở nên nhanh chóng và chuẩn xác hơn bao giờ hết, kế toán viên chỉ cần nhập số liệu phần mềm sẽ tự động tính toán và cho ra kết quả. Không cần phải nhập các hàm và các thao tác như trong Excel nữa.

Thế giới đang phát triển nhanh chóng nhờ có công nghệ. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang thay đổi lịch sử thế giới nói chung cũng như lịch sử phát triển của ngành kế toán nói riêng. Kế toán giờ đây có thể giải quyết rất nhiều khó khăn và áp lực mà nghề kế toán mang lại, đồng thời tiết kiệm được rất nhiều thời gian, công sức nếu sở hữu được một phần mềm kế toán phù hợp với doanh nghiệp mình. Nếu đang cần tìm một phần mềm cho doanh nghiệp mình, bạn có thể đọc Cẩm nang tìm mua phần mềm kế toán nhé.

NTB.Liên